Συντονισμός Αγγελος Σκορδάς

Επιμέλεια Παναγιώτης Σωτήρης

Την περασμένη Τρίτη (23.1) από τον αέρα της δημόσιας τηλεόρασης ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης προανήγγειλε, μεταξύ άλλων, την καθιέρωση ενός νέου panic button (αντίστοιχου με αυτό που χρησιμοποιούν οι γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας) για τα ανήλικα θύματα βίας και συστηματικού εκφοβισμού από συνομηλίκους τους. Πρόκειται, όπως εξήγησε ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, για μία αρχική πρωτοβουλία με στόχο την καταπολέμηση της ολοένα και αυξανόμενης «άγουρης» παραβατικότητας.

Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Μάρτιο του 2023, το υπουργείο Παιδείας, αναγνωρίζοντας πλέον και αυτό ότι η έξαρση των ακραίων περιστατικών βίας ακόμα και μέσα στα σχολεία τείνει να λάβει διαστάσεις πανδημίας, εξαπλούμενη από τα πλέον «κακόφημα» σχολικά συγκροτήματα ως και τα «παραδείσια» ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, τον Μάρτιο του 2023 προχώρησε στη νομοθετική ρύθμιση υπό τον εύηχο τίτλο «Ζούμε αρμονικά μαζί – Σπάμε τη σιωπή» (ν. 5029/2023).

Πρόκειται, ουσιαστικά, για μία ηλεκτρονική πλατφόρμα μέσω της οποίας μαθητές και γονείς θα μπορούν να υποβάλλουν επώνυμες αναφορές περιστατικών βίας. Τις αναφορές αυτές θα αναλαμβάνουν εν συνεχεία να εξετάσουν οι υπεύθυνοι αντιμετώπισης βίας του κάθε σχολείου (ναι, πλέον προβλέπεται αυτή η θέση). Στα δημοτικά αυτός είναι ο διευθυντής µε έναν εκπαιδευτικό που ορίζει ο ίδιος και στα γυμνάσια-λύκεια ο διευθυντής και ο σύμβουλος σχολικής ζωής. Εν συνεχεία, οι ίδιοι θα πρέπει να αναζητούν τρόπους διαχείρισης των προβλημάτων που προκύπτουν στη σχολική μονάδα τους, ενώ παράλληλα θα τα αναφέρουν στην τετραμελή επιστημονική ομάδα δράσης που θα έχει συγκροτηθεί για τον σκοπό αυτόν στην εκάστοτε Διεύθυνση Εκπαίδευσης. Φιλόδοξο; Σίγουρα. Αποτελεσματικό; Μάλλον όχι.

 

New age παιδονόμοι;

Και αν η ραγδαία αύξηση της εφηβικής παραβατικότητας έχει φέρει τους εκπαιδευτικούς στα πρόθυρα της – κυριολεκτικής και ψυχολογικής – παραίτησης, αφού καλούνται να επιτελέσουν τον ρόλο του new age παιδονόμου, κινούμενοι ταυτόχρονα εντός των αυστηρών πλαισίων που ορίζει η επαγγελματική τους ιδιότητα, κανένας δεν μπορεί να φανταστεί πώς νιώθουν όταν μπαίνουν οι ίδιοι στο στόχαστρο του νταή της τάξης ή της κλίκας του προαυλίου. Οταν μετατρέπονται σε θύματα βίας εντός του εργασιακού περιβάλλοντός τους. Εχουν περιθώρια αντίδρασης; Αν ναι, ποια είναι αυτά; Πώς διατηρούν τον έλεγχο και τον σεβασμό μίας τάξης όταν κύριο μέλημά τους είναι να αμυνθούν σε επιθέσεις, φραστικές και σωματικές; Κυρίως, ποιες είναι οι επιπτώσεις του πολύμορφου bullying στον ψυχισμό τους;

 

Ο νόμος της σιωπής

«Στα σχολεία η κατάσταση έχει γίνει εκρηκτική. Τόσο στα γυμνάσια όσο και στα λύκεια καταγράφουμε διαρκώς φαινόμενα ανήλικης παραβατικότητας, γεγονός που δυσχεραίνει πολύ το παιδαγωγικό έργο» αναφέρει στο «Βήμα» ο ταμίας της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) Ανδρέας Παπαδαντωνάκης. Οπως λέει, ένας διευθυντής σήμερα, «πέραν των πάγιων καθηκόντων του, καταναλώνει τις μισές εργατοώρες του στη διαχείριση των συνεπειών της σχολικής βίας» – παράπονα από τους μαθητές-θύματα, καταγγελίες γονέων, συνετισμό των μαθητών-δραστών.

Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, ο έλεγχος χάνεται και μαζί του χάνεται το νόημα των λέξεων. Ο όρος «bullying» μοιάζει ήπιος για να περιγράψει όλα εκείνα που εκτυλίσσονται πίσω από τις σιδερένιες αυλόπορτες των σχολείων και συνήθως μένουν εκεί, αφού συμμορίες, οπλοφορούντες μαθητές, ξυλοδαρμοί απίστευτης αγριότητας, βανδαλισμοί, κλοπές υλικού και επιθέσεις γονέων έχουν μπει πια στο ημερήσιο πρόγραμμα.

«Υπάρχουν οργανωμένες ομάδες μαθητών, ιδιαίτερα στα λύκεια, που δρουν ανεξέλεγκτα. Ανάμεσα σε άλλα, έχουν καταγραφεί χειροδικίες εις βάρος καθηγητών, συνάδελφοι έχουν καταλήξει στο νοσοκομείο κατόπιν ξυλοδαρμού από μαθητές ή από τους γονείς τους» επιβεβαιώνει ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ Νίκος Παπαχρήστος και συνεχίζει: «Παιδιά 14, 15, 16 ετών συγκροτούν συμμορίες, οπλοφορούν και επιτίθενται σε συνομηλίκους τους και όχι μόνο. Δεν είναι παραβατική συμπεριφορά όταν ένας μαθητής εμφανίζεται με στιλέτο στο σχολείο, είναι ποινικό αδίκημα. Δεν συζητώ για τα αυτοκίνητά μας. Αν επιδιώξεις να σπάσεις αυτό το απόστημα, θα το βρεις διαλυμένο ή στην καλύτερη περίπτωση με φθορές».

Ολα τα παραπάνω οδηγούν καθηγητές και καθηγήτριες να υποκύπτουν στον νόμο της σιωπής. «Εχουμε πολλές και συχνές επιθέσεις εναντίον εκπαιδευτικών, ειδικά στα ΕΠΑΛ. Τα θύματα, όμως, αποφεύγουν να απευθυνθούν στις αρχές, ακόμα και ανώνυμα. Το ίδιο το σχολείο προτιμάει να κρατήσει τα περιστατικά κρυφά, να λύσει το πρόβλημα εσωτερικά».

 

Γονείς εναντίον καθηγητών

Οσο για τους γονείς, αρκεί η παραμικρή νύξη του «αδικημένου» παιδιού τους για να στραφούν με μανία κατά των εκπαιδευτικών. «Παλαιότερα, όταν καλούσαμε γονείς και τους αναφέραμε ότι τα παιδιά τους ήταν δράστες εκφοβισμού σε βάρος συμμαθητών τους, οι περισσότεροι ζητούσαν συγγνώμη, ντρέπονταν και – στη χειρότερη περίπτωση – προσπαθούσαν να δικαιολογήσουν το παιδί τους, ζητώντας την κατανόηση του εκπαιδευτικού. Πλέον, δικαιολογούν άκριτα τα παιδιά τους και ξεσπούν στους καθηγητές που τους επισημαίνουν την παραβατική συμπεριφορά» λέει ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ.

«Υπάρχει πράγματι μια επιθετική συμπεριφορά και από πλευράς γονέων. Αυτή ενθαρρύνεται από το γενικότερο κλίμα αμφισβήτησης του έργου και της προσφοράς των εκπαιδευτικών, η οποία πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική που εφαρμόζει το υπουργείο Παιδείας» εκτιμά από την πλευρά του ο πρόεδρος της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΔΟΕ) Θανάσης Κικινής. Η τελευταία τάση, κατά τον ίδιο, θέλει τους γονείς να συμβουλεύουν τα παιδιά τους να μην σηκώνουν… τσαμπουκάδες και να απαντούν σε οποιαδήποτε «αδικία» θεωρούν ότι υφίστανται. «Αυτό δείχνει μια γενικότερη στροφή της κοινωνίας μας προς την καλλιέργεια επιθετικών συμπεριφορών, κάτι το οποίο νομίζω δικαιολογεί την αύξηση των περιστατικών βίας, τόσο εντός του σχολικού χώρου όσο και της ενδοοικογενειακής και της καθημερινής βίας» προσθέτει ο πρόεδρος της ΔΟΕ.

Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι λίγοι οι δάσκαλοι, οι καθηγητές που λυγίζουν και καταλήγουν στη δύσκολη απόφαση να εγκαταλείψουν το επάγγελμά τους. «Συνέπεια όλων των παραπάνω, είναι ένα κύμα παραιτήσεων. Η αντιμετώπιση των παιδιών και των γονέων είναι μία πολύ δύσκολη υπόθεση. Μάλιστα, η τρέχουσα είναι η πρώτη χρονιά που έχουμε τόσες πολλές αρνήσεις διευθυντών να αναλάβουν καθήκοντα αλλά και παραιτήσεις υποδιευθυντών» καταλήγει ο ταμίας της ΟΛΜΕ.

 

Ο «άλλος» ως αντίπαλος

Γιατί, όμως, έχουμε αυτή την έξαρση βίας; Πώς οι ακραίες συμπεριφορές «τρύπωσαν» στη μαθητική ζωή; Σύμφωνα με τον ψυχίατρο και διευθυντή του Τμήματος Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού Γιώργο Νικολαΐδη, οι σημερινοί έφηβοι έχουν βιώσει αλλεπάλληλες κρίσεις και έχουν να θυμούνται μία σειρά από κοινωνικά γεγονότα με αρνητικό πρόσημο: «Η χώρα μας βγαίνει από μια δεκαετία κατά την οποία τα παιδιά που είναι τώρα 15 χρόνων το μόνο που έχουν να θυμηθούν – από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους – είναι κρίσεις. Η οικονομική κρίση, η υγειονομική κρίση και εσχάτως η γεωπολιτική κρίση. Τίποτα θετικό. Μόνο αρνητικά έχουν να θυμηθούν σε συλλογικό επίπεδο τα παιδιά που διανύουν τώρα την εφηβεία τους. Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης εκατομμύρια νοικοκυριά επηρεάστηκαν δυσμενώς όσον αφορά την οικονομική τους κατάσταση και τον βιοπορισμό των μελών τους, αλλά κυρίως όσον αφορά την αίσθηση του ελέγχου επί των ζωών τους και την προσδοκία ενός καλύτερου αύριο. Επειτα ήρθε η υγειονομική κρίση. Στη διάρκειά της χτίστηκε ένα αφήγημα που έλεγε στα παιδιά ότι ο «άλλος» είναι δυνητικά θανάσιμη απειλή ή ότι ακόμα και τα ίδια είναι δυνητικά θανάσιμη απειλή για τους αγαπημένους τους. Ουσιαστικά, εδώ και περισσότερα από 10 χρόνια έχουμε βαλθεί να πείσουμε τα παιδιά ότι ο «άλλος» είναι αντίπαλος και θανάσιμος εχθρός».

Εξάλλου, ο Γιώργος Νικολαΐδης σπεύδει να διευκρινίσει ότι τα περιστατικά βίας στα σχολεία δεν έχουν αυξηθεί μόνο αριθμητικά αλλά και ποιοτικά. «Η αλλαγή είναι πρωτίστως ποιοτική, όχι ποσοτική. Δηλαδή, τα περιστατικά που έρχονται στο φως της δημοσιότητας υποδηλώνουν μια μεγάλη σκληρότητα των παιδιών» εξηγεί, επισημαίνοντας ότι πρόκειται για ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα.

 

Πλαστική σφαίρα στο κεφάλι

Αναφερόμενος σε περιστατικά που έχουν κατά καιρούς φτάσει στα γραφεία της Ομοσπονδίας ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ Νίκος Παπαχρήστος στέκεται σε ένα από τα πιο πρόσφατα που έλαβε χώρα σε λύκειο του Περιστερίου. «Την ώρα του μαθήματος, μαθητής έβγαλε πιστόλι, απ’ αυτά που εκτοξεύουν πλαστικά σφαιρίδια. Σημάδεψε τον καθηγητή και τον πέτυχε στο κεφάλι. Ο τελευταίος έπεσε κάτω και έγινε ο κακός χαμός» περιγράφει γλαφυρά, σημειώνοντας ότι ο καθηγητής-στόχος (κυριολεκτικά και μεταφορικά) δεν προχώρησε σε καταγγελία, φοβούμενος την αντίδραση της «σπείρας» που ανήκε ο μαθητής. «Ο καθηγητής φοβήθηκε να κάνει οτιδήποτε γιατί έμαθε ότι ο μαθητής αυτός εμπλέκεται σε τέτοιες ομάδες. Οχι μόνον αυτό, απέτρεπε και οποιονδήποτε συνάδελφο εξέφρασε την πρόθεση να προβεί σε καταγγελία του περιστατικού. “Δεν τον καταγγέλλω. Και αν το κάνει κάποιος, θα πω ότι είναι ψέματα” έλεγε».
Ανατρέχοντας στο… βιβλίο συμβάντων, ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ στέκεται και στη νέα «μόδα», αυτή της εκτόξευσης βεγγαλικών και καπνογόνων εντός τάξης. «Στα ΕΠΑΛ, ιδιαίτερα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, πηγαίνουν οι καθηγητές στο σχολείο και δεν ξέρουν αν το μεσημέρι θα επιστρέψουν σπίτι τους» καταλήγει ο Νίκος Παπαχρήστος.

 

Δικομανείς γονείς εκτός ελέγχου

Η φαντασία των γονέων στις μεθόδους αντιπαράθεσης με τους εκπαιδευτικούς είναι απεριόριστη, αφού, πέρα από τα ξεσπάσματα βίας και τις φραστικές επιθέσεις, καλούνται να αντιμετωπίσουν και τη δικομανία ορισμένων εξ αυτών, των πιο «πολιτισμένων». Ο πρόεδρος της ΔΟΕ Θανάσης Κικινής παραθέτει ένα χαρακτηριστικό περιστατικό, κατά το οποίο η διαφωνία ενός εφημερεύοντος δάσκαλου κατέληξε σε μήνυση. Συμπτωματικά και αυτό συνέβη στο Περιστέρι. «Η διαφωνία αφορούσε στο αν μπορούσε ή όχι ο γονέας να ανεβάσει την τσάντα του παιδιού του στην τάξη μετά την πρωινή προσευχή. Βέβαια, η είσοδος των γονέων ή άλλων ενηλίκων δεν επιτρέπεται – πλην πολύ συγκεκριμένων εξαιρέσεων – για ευνόητους λόγους. Αυτό ελάχιστα απασχόλησε τον συγκεκριμένο γονέα. Παρασκευή μεσημέρι, λοιπόν, κατέθεσε μήνυση, με κίνδυνο τόσο ο δάσκαλος όσο και ο διευθυντής να περάσουν το Σαββατοκύριακο στο κρατητήριο».
Κατά τον ίδιο, αυτό δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό. Συχνά οι γονείς επιλέγουν να εμπλέξουν στην όποια διαφωνία τους με τους εκπαιδευτικούς τις Αρχές, με αποτέλεσμα αστυνομικοί να αναγκάζονται να εισβάλλουν στα σχολεία, τραβώντας δασκάλους στο τμήμα, μπροστά στα μάτια των παιδιών.

tovima.gr