Είναι μέρος του «πακέτου» που συνοδεύει την πολυτέλεια και την απομόνωση σε μια Αντίπαρο που αλλάζει πρόσωπο, χωρίς πάντα να χαρτογραφείται. Εκεί που μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν υπήρχε καν ρεύμα, έχουν αρχίσει να ξεφυτρώνουν, κυριολεκτικά μέσα από τη γη, υπόσκαφες κατοικίες μοναδικής αισθητικής. Πρόκειται για βίλες εκατοντάδων τετραγωνικών μέτρων που δεν φαίνονται από μακριά. Δεν επιβάλλονται στο τοπίο, αντίθετα «χωνεύονται» μέσα σε αυτό. Οι ταράτσες τους καλύπτονται από φυσική βλάστηση, οι τοίχοι τους έχουν το χρώμα της πέτρας και οι πισίνες τους αντανακλούν τον ουρανό σαν λίμνες σε σπηλιά.
Παλάτια απομόνωσης
Οι αρχιτεκτονικές γραμμές παραπέμπουν σε φουτουριστικά concepts παρά σε παραδοσιακές κυκλαδίτικες κατασκευές. Το κοινό τους χαρακτηριστικό; Η απομόνωση. Οι ιδιοκτήτες τους, στην πλειονότητά τους οικονομικά ισχυροί ξένοι, επιλέγουν να παραμένουν αόρατοι. Έρχονται στο νησί λίγες φορές τον χρόνο, φτάνουν με ελικόπτερα ή ταχύπλοα και μεταφέρονται απευθείας στις κατοικίες τους.
Δεν κάνουν αισθητή την παρουσία τους, ούτε συμμετέχουν στη ζωή του νησιού. Τα Range Rover τους παραμένουν παρκαρισμένα σε υπόγεια ή υπαίθρια γκαράζ και οι κατοικίες λειτουργούν ως καταφύγια ιδιωτικότητας. Η δημιουργία αυτών των υπόσκαφων κατασκευών έχει φέρει στο προσκήνιο μια νέα εποχή για την Αντίπαρο.
Οι περιοχές στις οποίες ανεγείρονται αυτές οι κατοικίες είναι συχνά αχαρτογράφητες για τη δημόσια διοίκηση, με δύσκολη ή και μηδενική οδική πρόσβαση, γεγονός που κάνει την επιτήρηση των κατασκευών σύνθετη υπόθεση.
Ο ισχυρός κατασκευαστής
Το κατασκευαστικό κύμα ξεκίνησε, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων και επαγγελματιών, χάρη στην πρωτοβουλία ενός ανθρώπου: του πιο ισχυρού κατασκευαστή που δραστηριοποιείται στο νησί την τελευταία εικοσαετία. Τον προσεγγίσαμε για το παρόν ρεπορτάζ, ωστόσο δεν θέλησε να τοποθετηθεί. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 ο εν λόγω επιχειρηματίας φέρεται να αγόραζε σε τιμές λογικές για την εποχή οικόπεδα ντόπιων σε απομονωμένες περιοχές, τα οποία στη συνέχεια αξιοποιούσε με σύγχρονη αρχιτεκτονική και τα προωθούσε σε ξένους αγοραστές επιτυγχάνοντας υψηλές αποδόσεις.
Φρόντισε δε οι κατασκευές του να είναι τεχνικά άρτιες, με έμφαση στην ποιότητα, στη λεπτομέρεια και την πλήρη προσαρμογή στο τοπίο. Η δράση του θεωρείται από πολλούς καταλυτική ώστε να τεθεί σε κίνηση μια συνολική αλλαγή στην ταυτότητα του νησιού.
Το «παράθυρο»
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια τα υπόσκαφα κτίσματα ήταν στενά συνδεδεμένα με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Σαντορίνης. Εκεί η φυσική ανάγκη για προστασία από τα καιρικά φαινόμενα και η γεωλογική ιδιαιτερότητα του εδάφους είχαν οδηγήσει στη δημιουργία σκαμμένων κατοικιών μέσα στις ηφαιστειακές πλαγιές. Τα υπόσκαφα αυτών των νησιών προέκυψαν οργανικά από το τοπίο και λειτουργούσαν με σεβασμό προς αυτό.
Σήμερα, όμως, ο όρος «υπόσκαφο» χρησιμοποιείται με τελείως διαφορετική φιλοσοφία και σκοπιμότητα. Στην Αντίπαρο και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων τα υπόσκαφα δεν σχεδιάζονται πλέον με γνώμονα την ενσωμάτωση στο περιβάλλον, αλλά με στόχο την υπέρβαση των περιορισμών της νόμιμης δόμησης με τη σφραγίδα του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού του 2012 (Ν. 4067/12).
Αρχιτέκτονες με εμπειρία στις Κυκλάδες επισημαίνουν ότι το μέτρο, αντί να περιορίσει το οπτικό αποτύπωμα των κτισμάτων, έχει μετατραπεί σε παραθυράκι για την κατασκευή τεράστιων βιλών. Σε πολλές περιπτώσεις, η κλίση του εδάφους λειτουργεί ως πολυεργαλείο: οι ιδιοκτήτες επιλέγουν εκτάσεις με έντονες κλίσεις άνω του 30%, καθώς εκεί μπορούν να δικαιολογήσουν τεχνικά την ανάγκη για υπόσκαφα και να διπλασιάσουν τα τετραγωνικά τους. Οι εκσκαφές είναι συχνά εκτεταμένες και μη αναστρέψιμες, με αποτέλεσμα τη ριζική αλλοίωση του φυσικού αναγλύφου.
Εμπειρος μηχανικός που δραστηριοποιείται σε έργα στην Πάρο και την Αντίπαρο τονίζει ότι ο βασικός στόχος των περισσότερων ιδιοκτητών είναι να εξαντλήσουν -και ενίοτε να ξεπεράσουν- τα πολεοδομικά όρια. Η μέθοδος της υπόσκαφης κατασκευής, όπως εξηγεί, τους επιτρέπει να αποκτήσουν κατοικίες πολύ μεγαλύτερες από τα νόμιμα επιτρεπόμενα τετραγωνικά μέτρα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα περιλαμβάνουν βίλες άνω των 400 ή και 500 τ.μ. σε οικόπεδα που δικαιολογούν το μισό!
Ακόμη, αρχιτέκτονας με εμπειρία στη διαχείριση ακριβών αγοραπωλησιών στην περιοχή επιβεβαιώνει ότι η αξία των οικοπέδων εκτοξεύεται εξαιτίας αυτής της «συγκαλυμμένης» δυνατότητας υπερδόμησης. Στο όνομα της οικολογίας, η νομοθεσία δίνει προνόμια που οδηγούν σε επιθετική δόμηση. Αυτό που ξεκίνησε ως καινοτομία έχει εξελιχθεί, σύμφωνα με τη συντριπτική πλειονότητα των επαγγελματιών του χώρου, σε μια από τις βασικές αιτίες αλλοίωσης του κυκλαδίτικου τοπίου.
Τομ Χανκς και Ομπάμα
Η έλευση του Τομ Χανκς και η δημοσιότητα που δόθηκε στη σχέση του με την Αντίπαρο ήρθαν να επισφραγίσουν αυτή τη μετάβαση. Το νησί κάθε χρόνο προσελκύει διασημότητες, όπως τον Ιούνιο του 2023, όταν ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα με την οικογένειά του φιλοξενήθηκε στο σπίτι του δημοφιλούς ηθοποιού επί τετραήμερο. Μέχρι και ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη, ο billionaire Τζεφ Μπέζος, έκανε στάση στην Αντίπαρο τον Ιούλιο του 2021, κατά τη διάρκεια περιοδείας του στα ελληνικά νησιά με το θηριώδες σκάφος του.
Ετσι, η Αντίπαρος από χαμηλού προφίλ τουριστικός προορισμός μετατράπηκε σταδιακά σε προορισμό υψηλού εισοδηματικού επιπέδου, με επενδύσεις εκατομμυρίων και ακίνητα που δεν προορίζονται για την ευρύτερη αγορά. Σήμερα, όπως λένε με υπερβολή ή και ρεαλισμό αρκετοί ντόπιοι, «δεν αγοράζεις ούτε πέτρα αν δεν έχεις επταψήφιο υπόλοιπο στον λογαριασμό σου». Η ζήτηση για γη έχει φτάσει στα ύψη, οι τιμές των οικοπέδων έχουν πολλαπλασιαστεί και η εικόνα του νησιού αλλάζει διαρκώς.
Αυτό που προβληματίζει, ωστόσο, δεν είναι μόνο η οικονομική διάσταση. Πλέον τίθεται το εξής ερώτημα: τι είδους τουριστικό μοντέλο υιοθετεί η Αντίπαρος; Η υπόγεια πολυτέλεια, όσο εντυπωσιακή κι αν είναι, φέρνει έναν βαθμό απομόνωσης. Εναν τρόπο ζωής κλειστών θυρών, χωρίς αλληλεπίδραση με την τοπική κοινωνία. Η ανάπτυξη, λένε οι ειδικοί, δεν είναι πρόβλημα όταν γίνεται με σχέδιο και σεβασμό. Το ζητούμενο είναι αν το νησί μπορεί να διατηρήσει την αυθεντικότητα του χαρακτήρα του ισορροπώντας ανάμεσα στην ελκυστικότητα των επενδύσεων και την ανάγκη να παραμείνει προσβάσιμο και ζωντανό για όλους.
12.800 ευρώ ανά τ.μ.
Η Αντίπαρος φαίνεται να παγιώνει τη φήμη της ως προορισμός για αγοραστές υψηλού εισοδήματος, με τις τιμές των ακινήτων να καταγράφουν εντυπωσιακή άνοδο τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά, στην περιοχή του Κάμπου μια κατοικία 117 τ.μ. με δύο υπνοδωμάτια και βασικές παροχές διατίθεται προς πώληση αντί 1,5 εκατ. ευρώ, γεγονός που αντανακλά τη γενικότερη τάση ανατίμησης της γης στο νησί.
Η τιμή ανά τ.μ. διαμορφώνεται στις 12.800 ευρώ, τιμή που, υπό άλλες συνθήκες, θα συναντούσε κανείς μόνο σε παραθαλάσσιες πολυτελείς κατοικίες πολύ υψηλών προδιαγραφών. Το ακίνητο βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου από τη θάλασσα και η ένταξή του στο πρόγραμμα Golden Visa το καθιστά ελκυστικό για αγοραστές εκτός Ε.Ε, γεγονός που συμβάλλει επιπλέον στην τιμολογιακή του στόχευση.
Σε μικρή απόσταση από τη Χώρα, προσφέρεται προς πώληση μία άλλη βίλα, εμβαδού 583 τ.μ., σε ιδιόκτητο οικόπεδο 4.590 τ.μ., με τιμή που αγγίζει τα 6,7 εκατ. ευρώ. Το ακίνητο έχει βιοκλιματικό σχεδιασμό και ενεργειακή αποδοτικότητα, με την τιμή ανά τ.μ. να φτάνει στα 11.500 ευρώ. Παρότι διαθέτει στοιχεία που εντάσσονται στη σφαίρα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και της πολυτελούς διαβίωσης, η τιμή του επιβεβαιώνει μια ευρύτερη τάση: στη σημερινή Αντίπαρο η αξία ενός ακινήτου εξαρτάται λιγότερο από τα τεχνικά του χαρακτηριστικά και περισσότερο από τη γεωγραφική του θέση, το προφίλ των πιθανών αγοραστών και την περιορισμένη προσφορά γης.
Η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση, κυρίως από ξένους, δημιουργεί νέα δεδομένα σε μια αγορά που διαφοροποιείται σταθερά από άλλες νησιωτικές περιοχές του Αιγαίου, διαμορφώνοντας μια οικονομική πραγματικότητα που αφήνει εκτός πολλούς από τους παραδοσιακούς ενδιαφερόμενους.
Τούτο επιβεβαιώνεται και από τις λίστες των ελληνικών καταχωρήσεων σε διεθνή μεσιτικά γραφεία. Σε ένα εξ αυτών η Αντίπαρος με 24 προσφερόμενα ακίνητα ξεπερνά τη Μύκονο με 23, ενώ την κούρσα οδηγούν η Κέα με 48 και η Πάρος με 35. Οσο για την πάντα δημοφιλή Σαντορίνη, υπάρχουν μόλις 7 ακίνητα, τα μισά δηλαδή σε σχέση με τα 14 της επίσης ανερχόμενης Κύθνου. Σε άλλο μεσιτικό γραφείο, στην Αντίπαρο διατίθενται 28 ακίνητα, στη Μύκονο 37, στη Σαντορίνη 5, ενώ στην Πάρο πάνω από 100. Μεταξύ αυτών και το Evolution 2, μια υπόσκαφη βίλα 480 τ.μ. σε οικόπεδο 5 στρεμμάτων, με πισίνα 95 τ.μ., που προσφέρεται από το Engel & Volkers στην τιμή των 3,5 εκατ. ευρώ (7.292 ευρώ το τ.μ.).
Για να επιστρέψουμε στην Αντίπαρο, είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και μικρότερες εξοχικές κατοικίες, των 75-80 τ.μ., πωλούνται αντί 6.900-8.500 ευρώ το τ.μ.
Τα παραδείγματα είναι πολλά. Οπως η κυκλική μονοκατοικία των 807 τ.μ. σε οικόπεδο 9.620 τ.μ. που λανσάρεται από το μεσιτικό γραφείο Barnes σε τιμή 7,5 εκατ. ευρώ ή η Villa Consha, που βρίσκεται υπό κατασκευή στην περιοχή του Σωρού και αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν από το καλοκαίρι του 2026. Φέρει την υπογραφή του αρχιτεκτονικού γραφείου VOIS Architects, θα διαθέτει χώρους 585 τ.μ. σε οικόπεδο 8,8 στρεμμάτων και προσφέρεται από το Sotheby’s International Realty στην τιμή των 4,95 εκατ. ευρώ. Από το ίδιο μεσιτικό γραφείο και η Villa Calma των 300 τ.μ. στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου, η οποία ολοκληρώθηκε το 2024 και πωλείται αντί 3 εκατ. ευρώ (10.000 ευρώ το τ.μ.).
Οικοδομικός οργασμός
Η οικοδομική δραστηριότητα στις Κυκλάδες παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις, με την Πάρο και την Αντίπαρο να καταγράφουν έντονη κινητικότητα, τη στιγμή που η Μύκονος εμφανίζει τάσεις κορεσμού και πτώσης. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, η Πάρος κατατάσσεται στην τρίτη θέση πανελλαδικά όσον αφορά τον αριθμό νέων οικοδομικών αδειών για το 2024. Συνολικά εκδόθηκαν 349 νέες άδειες, εκ των οποίων 37 αφορούσαν προσθήκες σε υφιστάμενα κτίσματα.
Το συνολικό εμβαδόν των οικοδομών που εγκρίθηκαν αγγίζει τα 95.903 τ.μ., επιβεβαιώνοντας την οικοδομική φρενίτιδα που καταγράφεται στο νησί. Αντίστοιχα, στην Αντίπαρο εκδόθηκαν 80 νέες άδειες μέσα στο ίδιο έτος, με το συνολικό δομήσιμο εμβαδόν να φτάνει στα 25.010 τ.μ. Τα μεγέθη αυτά, ειδικά για την Αντίπαρο, θεωρούνται υψηλά, δεδομένου του μεγέθους της και της περιορισμένης χωροταξικής της δυνατότητας.